Biura architektoniczne: JSC Vilniaus Planas

Główny inwestor: Gmina miejska Wilno

Rok ukończenia: 2022

Materiał: drewno

Powierzchnia całkowita: 1 281 m²

Powierzchnia użytkowa: 242 m²

Nagrody: Nagroda UE w dziedzinie dziedzictw kulturowego 2022

Informacje o mieście/regionie

W Wilnie, wyznaczając kierunek dla przyszłego rozwoju miasta oraz jakości życia w nim, przyjęto „10 zasad wysokiej jakości architektury w Wilnie”. Dwie spośród tych zasad mają na celu ochronę i odnowienie historycznych budynków i dziedzictwa kulturowego i przyczyniają się do tworzenia bardziej zrównoważonego środowiska miejskiego.

Zarzecze, najstarsze historyczne przedmieście Wilna, określono w planie zagospodarowania przestrzennego miasta Wilna i planie zagospodarowania Starego Miasta w Wilnie jako obszar priorytetowy. Można tam znaleźć wspaniały przykład drewnianego dziedzictwa architektonicznego: dom przy ulicy Polocko 52. Budynek ten, uważany za jedną z najpiękniejszych zabytkowych drewnianych budowli w Wilnie, przez dziesiątki lat stał opuszczony, co doprowadziło do znacznego pogorszenia jego stanu.

W 2019 r. władze miasta Wilna podjęły jednak decyzję o odrestaurowaniu budynku i utworzeniu nowej instytucji kultury – Muzeum Miejskiej Architektury Drewnianej (MUWA) jako instytucji kulturalnej spełniającej potrzeby współczesnego społeczeństwa.

Projekt

Dom ten, zbudowany w XIX w., jest przykładem drewnianej architektury miejskiej z niespotykanymi zdobieniami rzeźbiarskimi na fasadzie.

Prace renowacyjne, które przeprowadził interdyscyplinarny zespół stolarzy, specjalistów w dziedzinie polichromii i konserwatorów, miały na celu zachowanie autentyczności budynku. Udało się zachować 80 proc. oryginalnych elementów dekoracji zewnętrznej i 70 proc. autentycznych ścian i elementów konstrukcyjnych. Aby ograniczyć wykorzystanie nowych materiałów, zespół użył elementów z innych rozebranych drewnianych budynków, jeśli oryginalnych materiałów odnawianego budynku nie dało się uratować.

Zachowano i częściowo odrestaurowano dekorację ścian wewnątrz zgodnie z wynikami badań nad polichromią.

MUWA propaguje architekturę drewnianą jako zrównoważone, przyjazne dla środowiska rozwiązanie i integralną część współczesnego miasta. Ekspozycja muzeum stanowi połączenie przeszłości, teraźniejszości i przyszłości miejskiej architektury drewnianej na świecie, a także dzieł lokalnych artystów oraz studentów i absolwentów Wileńskiej Akademii Sztuk Pięknych.

Placówka utworzyła również centrum konsultacyjne z bazą danych rzemieślników, aby zapewnić właścicielom i mieszkańcom drewnianych budynków w Wilnie pomoc w utrzymaniu i zachowaniu ich domów w sposób zrównoważony i wrażliwy na kwestie historyczne.

Renowacja budynku stała się inspiracją dla podobnego projektu w Śnipiszkach, innej podmiejskiej dzielnicy Wilna, gdzie planowane jest eksperymentalne centrum historycznej i współczesnej architektury drewnianej.

Kryteria wysokiej jakości (kontekst, genius loci, różnorodność, estetyka)

Dzięki Muzeum Miejskiej Architektury Drewnianej miasto przeprowadziło zrównoważoną renowację i przemianę historycznego drewnianego domu, dając przykład w skali kraju i całego regionu Bałtyku.

Działalność muzeum przyczynia się do podnoszenia świadomości na temat estetyki i współczesnego wykorzystania dziedzictwa architektury drewnianej wśród mieszkańców i odwiedzających, przywracając historyczne budynki drewniane miejskiemu krajobrazowi.

Muzeum opublikowało katalog oryginalnych elementów architektury drewnianej w Wilnie i zorganizowało dwie międzynarodowe konferencje: poświęcone współczesnej architekturze drewnianej (2022 r.) oraz dziedzictwu architektury drewnianej w miastach (2023 r.).

Z chwilą otwarcia muzeum stało się miejscem spotkań mieszkańców dzielnicy. Centrum konsultacyjne wsparło już około 100 mieszkańców w konserwacji i renowacji drewnianych budynków.

Z artystycznego punktu widzenia odnowiony budynek charakteryzuje się autentycznymi materiałami i formami z końca XIX w. Unikalna dekoracja wyróżnia go spośród innych drewnianych budynków.

Jego wyjątkowe zdobienia odróżniają go od innych drewnianych budynków mieszkalnych z tamtych czasów, nadając mu cechy podmiejskiej rezydencji. Muzeum jest zachowanym in situ przykładem dziedzictwa architektury drewnianej, które wzmacnia wizualną tożsamość Zarzecza i jest rozpoznawalnym i lubianym przez mieszkańców Wilna miejscem.

Planowanie i zarządzanie 

Sześciu przedstawicieli władz miasta Wilna z wydziału kultury, wydziału ochrony dziedzictwa kulturowego, wydziału zarządzania projektami.

Dyrektor Dyrekcji Wileńskich Muzeów Pamięci.

Trzech pracowników Muzeum Miejskiej Architektury Drewnianej.

Nadzór techniczny zapewniło przedsiębiorstwo JSC Vilniaus vystymo kompanija.

Budżet i finansowanie 

Całkowita wartość projektu wynosi 1 183 597 euro, z czego 506 991,18 euro pochodzi ze środków Unii Europejskiej (Oś priorytetowa 7 „Wspieranie zatrudnienia wysokiej jakości i uczestnictwa w rynku pracy” w ramach programu działań inwestycyjnych funduszy Unii Europejskiej), a 676 606,63 euro ze środków gminy Miasta Wilno.

Co warto wiedzieć

1. Ważną kwestią jest zainwestowanie znacznej ilości czasu i zasobów w dokumentację i badania, w tym oceny architektoniczne, badania archiwalne i badania na miejscu. Dzięki temu w projekcie uwzględnione zostanie oryginalne wzornictwo budynku i jego znaczenie kulturowe.
2. Konieczne jest nawiązanie współpracy z wykwalifikowanymi rzemieślnikami i ekspertami ds. dziedzictwa kulturowego, którzy posiadają certyfikaty w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego oraz specjalistyczną wiedzę w dziedzinie tradycyjnych technologii budowlanych i rzemieślniczych. Dzięki temu możliwe będzie zachowanie autentyczności odnawianego obiektu.
3. Warto nadać priorytet kwestii zrównoważonego rozwoju i autentyczności: wykorzystać istniejące materiały i zminimalizować ilość nowych elementów. Należy dążyć do zapewnienia równowagi między ochroną zabytków a wymogami współczesności, dbając o to, by budynek pozostawał funkcjonalny, a zarazem wierny swoim historycznym i kulturowym korzeniom.