Architectenbureau: JSC Vilniaus Planas

Belangrijkste sponsor: stad/gemeente Vilnius

Jaar van voltooiing: 2022

Materialen: hout

Oppervlakte: 1 281 m²

Bruikbaar vloeroppervlak 242 m²

Prijzen: Europese Erfgoedprijs 2022

Stad/regio

Vilnius heeft “tien beginselen voor kwalitatief hoogwaardige architectuur in Vilnius” gedefinieerd die van belang zijn voor het toekomstige beeld van de stad en de levenskwaliteit. Twee van deze beginselen hebben tot doel historische gebouwen en erfgoedobjecten in stand te houden en te hergebruiken en nodigen uit om de stad op duurzamere wijze te ontwikkelen.

Užupis, de oudste historische buitenwijk van Vilnius, werd in het stedelijk masterplan van Vilnius en het beheersplan voor de oude binnenstad van Vilnius aangemerkt als prioritair gebied. De wijk beschikt over een uitstekend voorbeeld van het houten architectonische erfgoed: het huis op Polockostraat 52. Het wordt gezien als een van de mooiste historische houten gebouwen in Vilnius en was decennialang verlaten, waardoor het sterk werd aangetast.

In 2019 besloot de stad/gemeente Vilnius echter het gebouw te restaureren en een nieuwe culturele instelling op te richten: het Museum van Stedelijke Houten Architectuur (MUWA), als culturele infrastructuur die voorziet in de behoeften van de moderne samenleving.

Oplossing

Het huis werd in de 19e eeuw gebouwd en is een voorbeeld van houten stedelijke architectuur, met uniek snijwerk op de gevel.

De restauratiewerkzaamheden, die door een interdisciplinair team van houtbewerkers, onderzoekers van polychromie en restaurateurs werden verricht, waren erop gericht de authenticiteit van het gebouw in stand te houden. 80 % van de oorspronkelijke decoratieve elementen aan de buitenkant en 70 % van de authentieke muren en structuren bleven behouden. Om zo min mogelijk nieuwe materialen te gebruiken, gebruikte het team elementen van andere gesloopte houten gebouwen in gevallen waarin die van het oorspronkelijke huis niet konden worden gered.

De decoratie op de binnenmuren werd in stand gehouden en deels gerestaureerd in overeenstemming met de resultaten van het polychromie-onderzoek.

Het MUWA bevordert houten architectuur als duurzame, milieuvriendelijke oplossing en integraal onderdeel van de moderne stad. Het museum heeft een tentoonstelling die het verleden, het heden en de toekomst van stedelijke houten architectuur verbindt, evenals werken van lokale kunstenaars en van studenten en afgestudeerden van de kunstacademie van Vilnius.

Het heeft ook een raadplegingscentrum opgericht met een databank van ambachtslieden om eigenaren en bewoners van houten gebouwen in Vilnius te helpen leren hoe hun huizen op een duurzame wijze en met aandacht voor de geschiedenis kunnen worden onderhouden en beschermd.

De renovatie van het huis was inspiratie voor een vergelijkbaar project in Šnipiškės, een andere buitenwijk van Vilnius, waar een experimentele hub van historische en moderne houten architectuur gepland is.

Criteria voor een hoge kwaliteit (context, eigenheid, diversiteit, schoonheid)

Met het Museum van Stedelijke Houten Architectuur is de stad erin geslaagd een historisch houten huis op duurzame wijze te restaureren en te herbestemmen, waarmee het een voorbeeld voor het land en de bredere Baltische regio vormt.

De activiteiten van het museum dragen bij tot de bewustmaking van de esthetiek en het moderne gebruik van houten architectonisch erfgoed onder bewoners en bezoekers, waarmee historische houten gebouwen weer terug worden gebracht in het stadsbeeld.

Het museum heeft een catalogus met de oorspronkelijke elementen van houten architectuur in Vilnius gepubliceerd en twee internationale conferenties georganiseerd: over moderne houten architectuur (2022) en over houten architectonisch erfgoed in steden (2023).

Sinds de opening ervan is het museum een ontmoetingsplek voor mensen in de wijk geworden. Het raadplegingscentrum heeft al ongeveer honderd burgers geholpen bij het onderhoud en herstel van houten gebouwen.

Vanuit kunstzinnig oogpunt heeft het huis authentieke materialen en vormen uit de late 19e eeuw. De unieke decoratie onderscheidt het van andere houten woongebouwen uit die tijd en geeft het een uitstraling van een voorstedelijke woning.

Het museum is een op locatie in stand gehouden voorbeeld van het erfgoed van houten architectuur dat de visuele identiteit van Užupis versterkt en dat een herkenbare en geliefde plek is onder de inwoners van Vilnius.

Planning en beheer 

Zes vertegenwoordigers van de stad/gemeente Vilnius van de afdeling Cultuur, de afdeling Behoud van Cultureel Erfgoed en de afdeling Projectbeheer.

Directeur van het directoraat van de herdenkingsmusea van Vilnius.

Drie personeelsleden van het Museum van Stedelijke Houten Architectuur.

Het technisch toezicht werd verzorgd door de onderneming JSC Vilniaus vystymo kompanija.

Begroting en financiering 

De totale waarde van het project bedraagt 1 183 597 EUR, waarvan 506 991,18 EUR door de Europese Unie is gefinancierd (in het kader van prioriteit 7, “Bevordering van kwalitatief hoogwaardige banen en participatie op de arbeidsmarkt” van het investeringsprogramma van de fondsen van de Europese Unie) en 676 606,63 EUR door de stad/gemeente Vilnius.

Overdraagbare ideeën

1. Investeer veel tijd en middelen in documentatie en onderzoek, met inbegrip van architectonische beoordelingen, archiefonderzoek en enquêtes ter plaatse. Op deze manier wordt gewaarborgd dat het project in overeenstemming is met het oorspronkelijke ontwerp van het gebouw en de culturele waarde ervan.
2. Zorg voor partnerschappen met bekwame ambachtslieden en erfgoeddeskundigen die in het bezit zijn van certificaten voor de instandhouding van cultureel erfgoed en die ervaring hebben met traditionele bouwwijzen en ambachtstechnologieën om de authenticiteit tijdens de restauratie in stand te houden.
3. Verleen prioriteit aan duurzaamheid en authenticiteit: gebruik bestaande materialen en beperk de introductie van nieuwe elementen. Streef naar een evenwicht tussen instandhouding en moderne voorschriften, waarbij wordt gewaarborgd dat het gebouw functioneel blijft, terwijl de historische en culturele wortelen niet worden verwaarloosd.