De EU wil tot een duurzame gebouwde omgeving komen aan de hand van een geïntegreerde en mensgerichte benadering. Daarin speelt architectuur een centrale rol om gebouwen, de openbare ruimte en het stadslandschap zo te ontwerpen dat ze bijdragen aan de levenskwaliteit van burgers.
Volgens het werkplan voor cultuur 2019-2022 van de Raad van de Europese Unie is architectuur duidelijk een horizontale discipline die benaderd moet worden “als een vakgebied dat voor het algemeen goed het juiste evenwicht vindt tussen culturele, sociale, economische, milieugerelateerde en technische aspecten”.
Daarom kan de EU via talrijke beleidslijnen (onder meer op het gebied van bouw, energie-efficiëntie, klimaatverandering, onderzoek, cohesie enz.) én de hieronder opgesomde beleidsmaatregelen en initiatieven voor cultuur bijdragen tot een kwaliteitsvolle gebouwde omgeving.
Europa telt ruim een half miljoen architecten
Volgens de studie van de Raad van Architecten van Europa uit 2018 bedroeg het totale aantal architecten in de EU met 28 lidstaten plus Noorwegen, Servië en Zwitserland ongeveer 562 000. De beroepsstructuur is als volgt:
- 71% zijn eenmanszaken
- 25% heeft twee tot vijf personen in dienst
- 3% heeft zes tot tien personen in dienst
Doorheen de jaren lijkt het genderevenwicht te evolueren: 53% van de architecten tussen de 30 en 39 jaar is vrouw. Tussen de 50 en 59 jaar is maar 32% van de architecten vrouw.
De rechtsvorm laat een enigszins ander beeld zien. Uit de twee laatste studies die uitgevoerd werden door de Raad van Architecten van Europa (2016 en 2018) blijkt dat:
- 50 à 60% als onafhankelijk architect werkt;
- 7 à 10% in een partnerschap werkt, en
- 20 à 30% een besloten vennootschap heeft opgericht.
Beleidskader van de EU: een korte tijdlijn
2001: eerste beleidsstappen
In zijn resolutie over de kwaliteit van de architectuur in de stedelijke en landelijke omgeving van 12 februari 2001 merkte de Raad nieuwe architectuur aan als “het erfgoed van morgen”. De resolutie spoorde de lidstaten ertoe aan “de kwaliteit van de architectuur te bevorderen door met het beleid voor overheidsgebouwen het voorbeeld te geven”, onder meer via de structuurfondsen.
2008: de bijdrage van architectuur aan duurzame ontwikkeling
In zijn conclusies over architectuur, of de bijdrage van cultuur aan duurzame ontwikkeling van december 2008, riep de Raad ertoe op het publiek bewust te maken van de rol van architectuur bij het creëren van een “leefklimaat van hoge kwaliteit” en hier meer aandacht voor te creëren.
Beleidsuitwisseling
Tijdens het vorige Europees Forum voor architectuurbeleid (EFAP) konden lidstaten van gedachten wisselen over het beleid. Het forum publiceerde in 2012 ook een enquête over architectuurbeleid in Europa. De voorbije jaren krijgt het belang van kwaliteitsvolle architectuur voor de duurzame ontwikkeling van Europese samenlevingen steeds meer erkenning.
2018: Baukultur en horizontaal beleid
In januari 2018 werd de verklaring van Davos – “ Naar een hoogwaardige Baukultur voor Europa” aangenomen door de Europese ministers van Cultuur en belanghebbenden, waaronder de Raad van Architecten van Europa. De verklaring benadrukte de centrale rol van cultuur in de gebouwde omgeving en pleitte voor een geïntegreerde en kwaliteitsgerichte benadering van de door de mens vormgegeven omgeving (d.w.z. Baukultur, hetgeen architectuur, erfgoed, openbare ruimte, landschap, infrastructuur omvat).
Het concept wordt op EU-niveau verder besproken
- met de Europese directeuren van architectuur (informele bijeenkomsten waarmee in 2017 werd gestart op initiatief van het Franse ministerie van Cultuur om van gedachten te wisselen over beleidsontwikkeling);
- op de Europese conferenties over architectuurbeleid georganiseerd door de lidstaat die het voorzitterschap van de EU bekleedt.
De deskundigengroep van de lidstaten inzake architectuur
Uit het beleid dat al sinds 2018 wordt uitgevoerd, het werkplan voor cultuur 2019-2022 van de Raad, resulteerde de oprichting van een deskundigengroep van de lidstaten in het kader van de open coördinatiemethode (OMC), die zich richt op architectuur van hoge kwaliteit en op een gebouwde omgeving voor iedereen.
35 experts uit 22 lidstaten plus Zwitserland en Noorwegen waren lid van deze groep. Hij kwam voor het eerst bijeen in februari 2020.
Op grond van de conclusies van de deskundigengroep publiceerde de Europese Commissie op 5 oktober 2021 het verslag “Towards a shared culture of architecture - Investing in a high-quality living environment for everyone”.
Het verslag wil aantonen dat de criteria voor een kwaliteitsvolle leefruimte en een kwalitatief design niet alleen functioneel, ecologisch of economisch moeten zijn, maar ook moeten voldoen aan sociale, culturele en psychologische behoeften en een algemeen gevoel van verbondenheid moeten geven. Het verslag geeft, op basis van enkele casestudy’s, aanbevelingen om een kwaliteitsvolle architectuur en gebouwde omgeving te waarborgen.
De deskundigengroep heeft synergieën gecreëerd met andere relevante acties van de EU zoals de initiatieven van de Green Deal betreffende de gebouwde omgeving, de stedenagenda "partnerschap voor cultuur en cultureel erfgoed" en het Horizon 2020-project "Urban Maestro".
- Lees meer over het verslag "High-quality architecture and built environment for everyone"
Steun voor (kwaliteitsvolle) architectuur in het kader van Creatief Europa
Prijzen voor de erkenning van uitmuntende hedendaagse architectuur
Met de steun van het programma "Creatief Europa", reikt de Europese Unie, in samenwerking met de Mies van der Rohe-stichting, twee prijzen uit voor uitmuntend architecturaal werk:
1. EU-prijs voor hedendaagse architectuur — Mies van der Roheprijs
Sinds 2001 is de EU-prijs voor hedendaagse architectuur – de Mies van der Rohe-prijs – het belangrijkste EU-instrument om kwaliteitsvolle architectuur in Europa onder de aandacht te brengen en aan te moedigen. De tweejaarlijkse prijs beloont architecturale pareltjes in heel Europa. Naast de hoofdprijs (60 000 euro) is er ook de prijs voor opkomende architecten (20 000 euro).
- Lees meer over de Mies van der Rohe-prijs
2. Young Talent Architecture Award
In 2016 werd de Young Talent Architecture Award (YTAA) gelanceerd als aanvulling op de EU-prijs voor hedendaagse architectuur om de beste afstudeerprojecten van Europese studenten architectuur te belonen en om hen te helpen de overstap te maken naar de professionele wereld. De Raad van Architecten van Europa, de Europese Vereniging voor architectuuropleidingen (European Association for Architectural Education, EAAE) en de Biënnale van Venetië zijn officiële partners van de YTAA.
Om de dialoog tussen jonge professionals wereldwijd te stimuleren, kunnen sinds 2018 ook jonge getalenteerde architecten uit twee Aziatische landen meedingen voor de prijs. Sinds 2020 kunnen architecten uit drie Latijns-Amerikaanse landen zich kandidaat stellen. In 2020 werd een op zichzelf staande Aziatische editie van de prijs gelanceerd (voor China, India, Japan en Zuid-Korea).
- Lees meer over de Young Talent Architecture Award
Netwerken en platforms
In het kader van het programma "Creatief Europa" ondersteunen de Europese Unie en de Europese Commissie ook het volgende netwerk en platform:
Raad van architecten van Europa
De Raad van architecten van Europa bestaat uit 43 organisaties uit 31 Europese landen: de nationale regelgevende en beroepsorganisaties voor architectuur van de EU-lidstaten, Servië, Zwitserland en Noorwegen.
De raad fungeert als een Europees netwerk en ontvangt steun voor de activiteiten van CONNECT ARCH (mei 2017 – april 2021), die het beroep beter moeten voorbereiden op uitdagingen waarmee het nu en in de toekomst mee zal worden geconfronteerd: grensoverschrijdende en transnationale mobiliteit, groeiende concurrentie van buiten de EU, aanpassing aan digitale technologieën, verwerving van nieuwe vaardigheden en competenties.
De Raad van architecten van Europa neemt ook deel aan de deskundigengroep van de Commissie voor cultureel erfgoed en draagt bij aan de OMC-groep inzake kwaliteitsvolle architectuur. Op internationaal niveau onderhandelt de raad over overeenkomsten inzake wederzijdse erkenning met derde landen zoals Canada en de Zuid-Korea.
Architectuurplatform LINA
LINA (leren, interacteren en netwerken in architectuur) is een platform dat in 2021 is opgezet door instellingen en organisaties die voor het Future Architecture Platform verantwoordelijk waren. Het doel van LINA is om opkomende architecten te steunen en tegelijkertijd de inspanningen van het beroep om een duurzame omgeving te creëren, te bundelen.
LINA brengt de inspanningen van de architectuur om milieu-uitdagingen aan te pakken samen en verspreidt ideeën waardoor de Europese Green Deal realiteit wordt. Door onderzoek, workshops, tentoonstellingen, conferenties en de publicaties van projecten belichaamt LINA de ethos van het Nieuw Europees Bauhaus, waarin wordt gepleit voor de ontwikkeling van een duurzame architectuur.
LINA brengt 28 organisaties uit 23 Middellandse-Zeelanden samen, waaronder verschillende Europese biënnales, triënnales en festivals, musea, onderzoeksnetwerken en laboratoria, uitgeverijen en universiteiten. De faculteit architectuur van de Universiteit van Ljubljana coördineert het initiatief.
Samenwerkingsprojecten
De volgende culturele samenwerkingsprojecten zijn zeker het vermelden waard:
Human cities: Challenging the city scale (2014-2018)
Project onder leiding van Cité du design – Saint-Étienne (FR) waarbij ontwerp wordt ingezet als een creatief en duurzaam instrument om te innoveren met stedelingen.
Met zijn vervolgproject “SMOTIES – Creative works with small and remote places” (2020) zal het platform deze benadering toepassen in tien kleine en afgelegen Europese plaatsen die materiële en immateriële vormen van cultuur herbergen die verloren dreigen te gaan.
Architectuurbiënnale van Tbilisi (2018 en 2020)
De architectuurbiënnale van Tbilisi zag het licht in 2018 onder leiding van de Georgische organisatie 42 Gradusi. De eerste editie onderzocht het informele karakter van de gebouwen en leefruimten in woonwijken in Tbilisi en daarbuiten. Onder de naam “Buildings Are Not Enough” bestudeerde de architectuurbiënnale de transformatieprocessen en hernieuwde leefpatronen van stedelingen: gebouwen ondergingen veranderingen naarmate de levenswijze van hun bewoners veranderde.
Verwachtingen voor het programma Creatief Europa (2021-2027)
Het voorstel van de Europese Commissie voor het programma Creatief Europa (2021-2027) omvat sectorale steun voor de architectuursector. De voorgestelde acties moeten gericht zijn op capaciteitsopbouw, bewustwording en het vergemakkelijken van de toegang tot de markten.
-
2024
The Architects’ Council of Europe's study Architecture Policies in Europe, supported by Creative Europe, offers an updated overview of the actors, policies, tools, and initiatives promoting high-quality architecture and Baukultur in Europe.
It details the origins and spread of architectural policies, key institutional actors, policy approaches, and examples of initiatives enhancing design quality.
-
2023
Five years after the adoption of the Davos Declaration, a second Conference of European Ministers of Culture under the title “Common Good – Shared Responsibility” took place.
Ministers discussed with representatives of the private sector how to achieve together high-quality Baukultur for Europe. As an outcome, the Davos Baukultur Alliance united Baukultur actors from the public and private sectors and civil society.
-
2021
The Report Towards a shared culture of architecture – Investing in a high-quality living environment for everyone recommends ensuring high-quality architecture and built environment.
The report is the outcome of a Member State expert group, who proposes key criteria to assess the quality of places as well as policy recommendations to create a shared culture of architecture report-provides-recommendations-to-ensure-high-quality-architecture-and-built-environment.
The group was formed under the Council Work Plan for Culture 2019-2022.
-
2018
The European Ministers of Culture and stakeholders adopted the Davos Declaration “Towards a High-quality Baukultur for Europe” in January 2018. It highlighted the central role of culture in the built environment and called for an integrated and quality-based approach to the environment shaped by man.
The concept of Baukultur includes architecture, heritage, public space, landscape and infrastructure.
-
2017
The French Ministry of Culture organised an informal meeting of the European Directors of Architecture (EDAP) in 2017 to the discuss the concept of Baukultur and to exchange good practices among the EDAP.
Since then, EDAP gather under each Presidency of the Council of the European Union.
-
2012
The European Forum for Architectural Policies (EFAP), an international network devoted to foster and promote architecture and architectural policies in Europe, allowed for policy exchange among EU countries and published a Survey on Architectural Policies in Europe in 2012.
-
2008
The Council conclusions on architecture: culture's contribution to sustainable development in December 2008 called for the mainstreaming and awareness-raising of architecture’s contribution to a “high-quality living environment”.
In the same document, the Council calls on EU countries to “make allowance for architecture and its specific features, in particular its cultural aspects, in all relevant policies, especially in research, economic and social cohesion, sustainable development and education policies”.
-
2007
In May, European ministers responsible for urban development approved the Leipzig Charter of Sustainable European Cities, which mentions the important role that quality of public spaces, man-made landscapes and architecture play in the living conditions of urban populations.
-
2001
The Council Resolution on architectural quality in urban and rural environments of 12 February 2001 flagged new architecture as 'the heritage of tomorrow'.
It encouraged EU countries to promote architectural quality by means of exemplary public building policies, including through the Structural Funds.
-
1985
The EU Directive on the Mutual recognition of diplomas, certificates and other evidence of formal qualifications in architecture, approved in 1985 was the first official document on architectural policy at European level.
Creative Europe support to architecture
The Creative Europe programme supports architecture through its different actions:
- EU Prize for Contemporary Architecture
- Creative Europe Networks and Creative Europe Platforms
- European Cooperation Projects
- Sectorial support
EU Prize for Contemporary Architecture
The European Union organises the EU Prize for Contemporary Architecture - Mies van der Rohe Award (EUmies Awards) to recognizing excellence in built works of architecture in Europe (Architecture and Emerging) and final diploma works by recently graduated architects (Young Talent), supported through the Creative Europe programme:
Networks and platforms
The Creative Europe programme supports the following networks and platforms in the architecture sector:
European Cooperation projects
These are the European cooperation projects, that Creative Europe supports between 2021 and 2027, that are worth highlighting:
Sectorial support for architecture
The Creative Europe programme provides sectoral support to architecture and heritage for a quality built environment on top of the actions mentioned above, to address common difficulties the sector encounters.
This support includes capacity-building, promotion of Baukultur, peer learning and audience engagement in order to disseminate high-quality principles in contemporary architecture.