Architectenbureau: Institut Balear de l’Habitatge (IBAVI)

Belangrijkste sponsor: IBAVI

Jaar van voltooiing: 2023

Materialen: marèszandsteen, hout (gedeeltelijk hergebruikt), hergebruikte dakpannen, handgemaakte keukentegels

Oppervlakte: 502 m² 

Prijzen: IBAVI ontving de AR Emerging Award 2022 voor zijn project Life Reusing Posidonia in Santa Eugènia.

Regio

In Spanje is de bouw verantwoordelijk voor 17 % van de CO₂-emissies, maar er is geen sprake van een breed debat over het belang van het beperken van de materiaalemissies tijdens bouwwerkzaamheden (grijze energie). Daarom is het van essentieel belang om na te denken over de industriële processen tijdens de bouwwerkzaamheden, naast de energie-efficiëntie van het uiteindelijke gebouw.

Projecten voor sociale huisvesting worden in Spanje gewoonlijk gegund via door de gemeentelijke of regionale autoriteiten georganiseerde architectuurprijsvragen, maar ook interne architecten mogen projecten ontwerpen.

Het Institut Balear de l’Habitatge (IBAVI) — het publieke agentschap van het Ministerie van Landbouw, Milieu en Land van de regering van de regio Balearen dat verantwoordelijk is voor het aanbieden en onderhouden van sociale huisvesting — ontwikkelt sinds 2010 interne huisvestingsprojecten om de milieuvoordelen en de economische en constructieve haalbaarheid van het gebruik van lokale materialen aan te tonen. Met deze eenmalige initiatieven wordt ernaar gestreefd om te voorzien in referentiewaarden inzake energie-efficiëntie voor toekomstige architectuurprijsvragen.

Oplossing

De bouw van zes woonblokken in Santa Eugènia, een kleine stad in het midden van Mallorca, vormt de culminatie van door IBAVI verricht onderzoek naar het potentieel van massieve stenen constructies voor de bouw van sociale woningen.

Met het project wordt de balans opgemaakt van de ervaringen die IBAVI heeft opgedaan met “Life Reusing Posidonia”, een prototype van betaalbare, duurzame en energie-efficiënte woningen in Formentera, en worden die ervaringen uitgebreid. Nadat de hulpbronnen van Mallorca in kaart waren gebracht, moest een zandstenen constructie worden ontwikkeld die sneller, goedkoper, eenvoudiger en verfijnder was dan eerdere gebouwen van IBAVI.

De zes wooneenheden in Santa Eugènia zijn gebouwd op de locatie van een oude garage, waarvan de materialen (zandstenen muren, luiken en dakpannen) zijn hergebruikt om een gebouw met twee verdiepingen te creëren. De tweedelig georiënteerde appartementen met een buitenmuur aan weerszijden zorgen voor de beste omstandigheden voor zon en ventilatie. Alle woningen bieden toegang tot een gedeeld buitenterras. Het gebouw is gebaseerd op een structureel systeem van parallelle gewelven tussen de boven- en benedenverdieping. De stenen lateien steunen op een zuilengang van stenen pijlers. Op de eerste verdieping wordt de verticale structuur van de 80 × 40 cm grote marès-wandpijlers van de begane grond herhaald. Houten spanten ondersteunen het geventileerde dak. Alle overspanningen tussen de pilaren zijn hetzelfde, zodat de bouw eenvoudiger was en de extra kosten van het gebruik van natuurlijke materialen werden gecompenseerd. De ramen zijn op verticale assen geplaatst, zodat de muren en pijlers gemakkelijker konden worden gebouwd.

Met het gebruik van de lokale marès-steen worden niet alleen de lokale koolstofemissies beperkt ten opzichte van conventionele materialen die met fossiele brandstoffen worden geproduceerd, maar wordt ook de thermische inertie, en daarmee het comfort, sterk verbeterd.

Criteria voor een hoge kwaliteit (context, eigenheid, diversiteit, schoonheid)

• Het project is het resultaat van uitgebreid onderzoek naar de omstandigheden op de locatie: wind, oriëntatie ten opzichte van de zon, regenval, de geotechnische, morfologische en stedelijke context, lokale regelgeving, herbruikbaar afval en lokale materialen, beschikbare industrieën, bouwtraditie en ambachten, beschikbare schone energie, de volledige cyclus van waterbeheer, de beperking van de milieuvoetafdruk en soorten woningen afgestemd op de behoeften van potentiële bewoners.
• Het project verbindt erfgoed, architectuur en klimaatverandering. De traditionele architectuur was een voortdurend referentiepunt wat betreft de spaarzame werkwijze op basis van wat er plaatselijk beschikbaar is. De gebruikte materialen zijn hoofdzakelijk van het eiland afkomstig, uit duurzame bronnen, zoals de marèszandsteen en de hergebruikte houten bekistingsplaten die de 25 cm aan Posidonia oceanica-zeegras ondersteunen dat voor de isolatie is gebruikt.
• Dit is het meest energie-efficiënte gebouw dat IBAVI tot nu toe heeft gebouwd: energieklasse A, met een jaarlijkse vraag naar gecombineerde koeling en verwarming van 4,8 kWh/m² voor het jaar 2020 en 6,4 kWh/m² voor het jaar 2050 in een theoretisch scenario van een temperatuurstijging van twee graden.
• Het bouwen van huizen met milieuvriendelijke materialen en processen is voordelig voor het milieu en verbetert de levenskwaliteit tegen bijna dezelfde kosten als voor de conventionele bouw. Met dit project wordt aangetoond dat de inkoop van lokale materialen de verbinding met de plek en de efficiëntie van bioklimatologische strategieën verbetert.
• Elementen die van oudere gebouwen afkomstig zijn — bv. de luiken en traditionele Arabische tegels — geven de woningen een mooi en uniek karakter, wat weinig voorkomt bij door de overheid gebouwde huizen, die te vaak gestandaardiseerd en zielloos zijn.

Governance en beheer

Elf personeelsleden van IBAVI en zeven externe technici.

Begroting en financiering

Totale begroting: 889 120,41 EUR.

65 % gefinancierd door IBAVI, 26 % door NextGenerationEU en 9 % door de nationale regering in het kader van het nationale herstel- en veerkrachtplan (Plan de Recuperación, Transformación y Resiliencia, PRTR).

Overdraagbare ideeën

• Zoek naar lokale koolstofarme hulpmiddelen om de klimatologische omstandigheden het hoofd te bieden aan de hand van passieve oplossingen, met gebruik van de lokale architectuur als leidraad.
• Leer of herstel de technieken en kennis om met ten minste een van deze hulpbronnen te bouwen en werk de techniek bij om deze betaalbaar te maken.
• Bevorder de technische vaardigheden en de actualiseer de kennis en ontwikkeling van alle partijen die bij het bouwproces betrokken zijn: ontwerpers, technici, werknemers, bouwvakkers, industrieën enz.