Biura architektoniczne: Balearski Instytut Mieszkalnictwa – Institut Balear de l’Habitatge (IBAVI)

Główny inwestor: IBAVI

Rok ukończenia: 2023

Materiał: piaskowiec marès, drewno (częściowo ponowne wykorzystanie), ponownie wykorzystane dachówki, ręcznie wykonane płytki kuchenne

Powierzchnia całkowita: 502 m² 

Nagrody: IBAVI otrzymało nagrodę 2022 AR Emerging Award w uznaniu za ewolucję swojego podejścia, jaka miała miejsce od projektu Life Reusing Posidonia do projektu realizowanego w Santa Eugènia.

Kontekst regionalny

Chociaż przemysł budowlany w Hiszpanii odpowiada za 17 proc. emisji CO2, wciąż nie prowadzi się szerokiej debaty na temat wagi ograniczenia emisji z materiałów podczas prac budowlanych (energia wbudowana). Oprócz uwzględnienia ważnej kwestii, jaką jest efektywność energetyczna gotowego budynku, konieczna jest gruntowna refleksja nad procesami przemysłowymi stosowanymi podczas prac budowlanych.

Projekty mieszkań socjalnych w Hiszpanii są zazwyczaj realizowane w drodze konkursów architektonicznych organizowanych przez władze miejskie lub regionalne, choć zdarza się też, że za projekt odpowiedzialni są lokalni architekci.

Od 2010 r. Balearski Instytut Mieszkalnictwa (IBAVI) – publiczna agencja Ministerstwa Rolnictwa, Środowiska i Polityki Terytorialnej rządu Balearów odpowiedzialna za zapewnienie i utrzymanie mieszkań socjalnych – opracowuje projekty mieszkaniowe, demonstrując korzyści dla środowiska oraz wykonalność ekonomiczną i budowlaną takich projektów z wykorzystaniem lokalnych materiałów. Te niepowtarzalne inicjatywy mają zapewnić punkt odniesienia dla wymagań dotyczących efektywności energetycznej w przyszłych konkursach architektonicznych.

Projekt

Powstanie sześciu mieszkań w Santa Eugènia, małej miejscowości w centrum Majorki, stanowi zwieńczenie prowadzonych przez IBAVI badań nad potencjałem masywnej konstrukcji kamiennej w sektorze mieszkań socjalnych.

Projekt stanowi podsumowanie i aktualizację doświadczenia zdobytego przez IBAVI podczas realizacji projektu „Life Reusing Posidonia”, prototypu niedrogiego, zrównoważonego i energooszczędnego budownictwa mieszkaniowego na Formenterze. Jego celem jest – po przeprowadzeniu inwentaryzacji dostępnych na Majorce zasobów – opracowanie systemu budowy z piaskowca – rozwiązania szybszego, tańszego, prostszego i zarazem bardziej wyrafinowanego w porównaniu z budynkami wcześniej wznoszonymi przez IBAVI.

Wspomniane sześć mieszkań w Santa Eugènia powstało na miejscu starego garażu, z którego materiały (ściany z piaskowca, żaluzje okienne, dachówki) wykorzystano ponownie przy wznoszeniu nowego, dwupoziomowego budynku. Dwustronna orientacja i układ w amfiladzie umożliwiają pełne wykorzystanie warunków nasłonecznienia i zapewniają odpowiednią wentylację. Ze wszystkich mieszkań jest dostęp do zewnętrznego, wspólnego patio. Szkielet konstrukcyjny budynku tworzą równoległe sklepienia między piętrem a parterem. Kamienne nadproża wsparto na kolumnadzie kamiennych filarów. Zarówno na parterze, jak i piętrze konstrukcję dopełniają pionowe pilastry z piaskowca marès o wymiarach 80 x 40 cm. Wentylowany dach położono na drewnianych kratownicach. Odległości między filarami są zawsze takie same, co ułatwiło budowę i zrównoważyło dodatkowe koszty związane z użyciem naturalnych materiałów. Okna rozmieszczono na osiach pionowych, aby uprościć budowę ścian i nadproży.

Zastosowanie lokalnego kamienia marès nie tylko obniża lokalne emisje dwutlenku węgla w porównaniu z konwencjonalnymi materiałami wytwarzanymi z wykorzystaniem paliw kopalnych, ale też zapewnia znacznie wyższą bezwładność cieplną, a tym samym komfort.

Kryteria wysokiej jakości (kontekst, genius loci, różnorodność, estetyka)

• Projekt jest wynikiem kompleksowego badania warunków terenowych: nasilenia wiatru, orientacji względem słońca, opadów, geotechniki, morfologii i warunków miejskich, lokalnych przepisów, nadających się do ponownego użycia odpadów materiałowych i materiałów lokalnych, dostępnych gałęzi przemysłu, tradycji budowlanej i rzemiosła, dostępnej czystej energii, gospodarki wodnej opartej na pełnym cyklu, redukcji śladu ekologicznego oraz typologii mieszkań dostosowanych do potrzeb potencjalnych mieszkańców.
• W projekcie połączono elementy dziedzictwa, architektury i rozwiązania będące odpowiedzią na zmianę klimatu. Punktem wyjścia dla niego było tradycyjne budownictwo jako sposób pracy oparty na oszczędności środków i lokalnie dostępnych zasobach. Wykorzystane materiały pochodzą głównie z wyspy i pozyskano je w sposób zrównoważony, na przykład piaskowiec marès i ponownie użyte drewniane deski szalunkowe, które podtrzymują 25 cm warstwę trawy Neptuna, Posidonia oceanica, użytej do izolacji.
• Jest to najbardziej energooszczędny budynek postawiony do tej pory przez IBAVI: o klasie energetycznej A, z rocznym zapotrzebowaniem na łączne zużycie energii chłodniczej i cieplnej na poziomie 4,8 kWh/m² w 2020 r. i 6,4 kWh/m² w 2050 r., przy założeniu teoretycznego scenariusza wzrostu temperatury o +2 ⁰C.
• Budowanie domów z ekologicznych materiałów i z wykorzystaniem ekologicznych procesów zarówno przynosi korzyści środowisku, jak i poprawia jakość życia przy prawie takich samych kosztach jak w przypadku budownictwa konwencjonalnego. Projekt ten pokazuje, że lokalne pozyskiwanie materiałów wzmacnia związek budownictwa z miejscem i poprawia efektywność strategii bioklimatycznych.
• Elementy odzyskane ze starszych budynków – np. żaluzje okienne, tradycyjne arabskie kafelki – sprawiają, że mieszkania zachwycającą wyjątkowością i stanowią uderzający wyjątek w zestawieniu z innymi projektami budownictwa mieszkaniowego, nierzadko bezdusznie znormalizowanymi.

Zarządzanie i kierownictwo

11 pracowników IBAVI i 7 techników zewnętrznych

Budżet i finansowanie

Całkowity budżet: 889 120,41 euro

65 proc. zapewniło IBAVI, 26 proc. sfinansowano ze środków NextGeneration EU, a 9 proc. zapewnił rząd krajowy w ramach krajowego planu odbudowy i zwiększania odporności (Plan de Recuperación, Transformación y Resiliencia, PRTR).

Co warto wiedzieć

• Dzięki lokalnym niskoemisyjnym zasobom i pasywnym rozwiązaniom inspirowanym tradycyjnym budownictwem możliwe jest tworzenie architektury dostosowanej do warunków klimatycznych.
• Odtworzenie i opanowanie tradycyjnych technik pozwala korzystać z takich dostępnie lokalnych zasobów. Techniki te można zarazem dostosować do potrzeb współczesności, aby zapewnić przystępność finansową.
• Ważną kwestią jest propagowanie rozwoju umiejętności technicznych i aktualizacji wiedzy wszystkich zainteresowanych stron zaangażowanych w proces budowy: twórców projektu, techników, pracowników budowy, gałęzi przemysłu itd.