Nieodłącznym elementem pracy artystów i osób zawodowo związanych z kulturą jest mobilność, czy to w celach zawodowych, edukacyjnych, naukowych, koprodukcyjnych, czy też w celu uczestnictwa w programach rezydencji lub wymiany. Mobilność nie zawsze stanowi wybór. Czasem jest kwestią zawodowego być albo nie być.

Istnieje wiele powodów, dla których artyści i inne osoby zawodowo związane z kulturą muszą być mobilni. Wśród takich powodów można wymienić:

• dostęp do nowych możliwości zatrudnienia, odbiorców i rynków
• tworzenie nowych miejsc pracy w sektorze kultury i sektorze kreatywnym
• propagowanie różnorodności kulturowej i dialogu międzykulturowego
• tworzenie sieci kontaktów i partnerstw.

Artyści i inne osoby zawodowo związane z kulturą często wykazują się niezwykłą mobilnością, wyruszając w tournée po wielu państwach, aby prezentować swoją twórczość i występować. Poprawa warunków mobilnych artystów zwiększa również ich szansę na samodzielne utrzymanie się.

Ograniczanie barier utrudniających mobilność

Komisja wspiera i uzupełnia działania państw członkowskich służące ograniczeniu barier utrudniających mobilność wśród artystów i osób zawodowo związanych z kulturą. Dąży również do poprawy warunków mobilności, zapewniając finansowanie i możliwości oraz łatwy dostęp do kompleksowych informacji i porad.

Mobilność stanowi element niektórych działań objętych programem na rzecz kultury „Kreatywna Europa” i realizowanych w ramach projektów, sieci lub platform współpracy. Powstał jednak nowy program na potrzeby finansowania mobilności artystów i osób zawodowo związanych z kulturą, który gwarantuje spójność między dialogiem merytorycznym na szczeblu UE a unijnym programem na rzecz kultury.

i-Portunus to pierwszy unijny program mobilności indywidualnej oparty na popycie, którego testową wersję uruchomiono w 2019 r. Program został entuzjastycznie przyjęty i przyniósł imponujące rezultaty. Blisko 350 osób otrzymało finansowanie w okresie mobilności zawodowej, w tym na rezydencje twórcze i działania służące doskonaleniu zawodowemu. Pula dostępnego wsparcia wynosiła 620 mln euro.

Wśród uczestników programu:

• 97 proc. twierdziło, że nabyło nowe umiejętności
• 94 proc. zyskało nowych odbiorców lub nowe rynki zbytu ich dzieł
• 94 proc. tworzyło koprodukcje lub współtworzyło dzieła
• 49 proc. otrzymało propozycję pracy lub nawiązało nowe kontakty.

Kwoty przeznaczone na wsparcie mobilności, otrzymane przez poszczególnych uczestników wahały się między 1 500 a 3 400 euro. Więcej informacji na temat doświadczeń uczestników programu i-Portunus.

Unijne programy wspierające mobilność

Mobilność w Europie, w tym w sektorze kultury i sektorze kreatywnym, jest objęta wsparciem nie tylko w ramach programu „Kreatywna Europa”, ale również w ramach wielu innych inicjatyw i programów UE. Dotacje z tytułu mobilności można uzyskać między innymi z puli środków programu Erasmus+, programu „Erasmus” dla młodych przedsiębiorców (Program Unii Europejskiej na rzecz konkurencyjności przedsiębiorstw oraz na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw (COSME)), programu rezydencji STARTS oraz inicjatywy STARTS (inicjatywa Komisji Europejskiej na rzecz nauki, technologii i sztuki uruchomiona w ramach programu UE w zakresie badań naukowych i innowacji „Horyzont 2020”).

Ponadto ze środków COSME sfinansowano projekt partnerski WORTH w zakresie projektowania oferujący konkretne działania związane z mobilnością. Z kolei projekt pilotażowy mobilności twórców służy do przetestowania działań wspierających mobilność i wymianę doświadczeń między sektorem kultury i sektorem kreatywnym, centrami kreatywności, „strefami majsterkowicza” i fab labami.

Wsparcie dla państw członkowskich w kształtowaniu lepszej polityki mobilności kulturalnej

Wraz z Komisją Europejską państwa członkowskie od 2008 r. prowadzą wspólne prace ukierunkowane na mobilność artystów i osób zawodowo związanych z kulturą w ramach otwartej metody koordynacji (OMK). Otwarta metoda koordynacji ma charakter dobrowolnych, lecz zorganizowanych ram współpracy między rządami UE. Taka forma współpracy ułatwia wymianę dobrych praktyk i sprzyja wzajemnemu uczeniu się.

W 2011 r. specjalna grupa ekspertów zwołana przez Komisję wydała zestaw wytycznych (normy dotyczące służb informacyjnych ds. mobilności) dotyczących norm jakościowych w zakresie ustanowienia służb informacyjnych i doradczych dla artystów i osób zawodowo związanych z kulturą. W 2012 r. grupa ekspertów państw członkowskich UE OMK wydała sprawozdanie na temat polityki, w którym zaproponowała pięć kluczowych zasad dotyczących budowania i utrzymania silnych ram na potrzeby wsparcia mobilności wśród artystów i osób zawodowo związanych z kulturą, natomiast w grudniu 2014 r. inna grupa OMK opracowała podręcznik dotyczący polityki na rzecz rezydencji artystycznych. Przeanalizowano w nim wartość rezydencji artystycznych i przedstawiono przykłady dobrych praktyk z całej UE.

W latach 2013–2014 Komisja zorganizowała dwa seminaria tematyczne dla państw członkowskich i dla sektora kultury. Ich celem było przeanalizowanie praktyk administracyjnych utrudniających mobilność artystów i osób zawodowo związanych z kulturą. Seminaria dotyczyły między innymi wiz Schengen, zabezpieczenia społecznego i transgranicznego opodatkowania. W 2016 r. Komisja zorganizowała posiedzenie przeglądowe w celu przeanalizowania postępów poczynionych od roku 2014 w kwestii utrudnień w mobilności artystycznej i kulturalnej w Europie. W przeglądzie udział wzięło szereg podmiotów z sektora kultury i sektora kreatywnego oraz decydenci. We wnioskach z tego przeglądu stwierdzono, że pomimo większej świadomości utrudnień w mobilności artystycznej i kulturalnej nadal istnieje wiele problemów w tym zakresie.