Waarom sociale cohesie levensbelangrijk is voor Europa

Europa herstelde van een reeks crises, maar wordt geconfronteerd met toenemende sociale ongelijkheid, etnische diversiteit, populisme, radicalisering en andere bedreigingen. Door de rol van cultuur te ondersteunen wordt sociale cohesie tot stand gebracht en kunnen conflicten worden voorkomen of opgelost. Cultuur is ideaal om over taalgrenzen heen te communiceren, mensen een stem te geven en de sociale cohesie (onder meer tussen vluchtelingen, migranten en gastgemeenschappen) te bevorderen. Cultuur voorkomt dat mensen op basis van hun culturele identiteit, sociaal-economische status, leeftijd en andere factoren uitgesloten raken van de maatschappij.

Culturele participatie leidt ook tot een betere gezondheid en meer welzijn. Wonen in de nabijheid van plekken die behoren tot het cultureel erfgoed van Europa kan de levenskwaliteit verbeteren, en toegang tot cultuur is een van de meest bepalende factoren voor psychologisch welzijn.

De rol van de Commissie

De Commissie wil de sociale cohesie versterken door cultuur en het culturele leven te stimuleren en door de toegang tot cultuur te verbeteren via maatschappelijke betrokkenheid, het aanmoedigen van culturele initiatieven en de ontwikkeling van een gevoel van individuele emancipatie en democratisch bewustzijn.

In haar beleid en initiatieven op dit gebied gaat de aandacht van de Commissie met name uit naar de belangen en behoeften van kansarme groepen, zoals jongeren, oudere generaties, personen met een handicap, mensen met een migranten- of vluchtelingenachtergrond en mensen die in armoede of materiële ontbering leven.

Om de best mogelijke resultaten te bereiken op het gebied van cohesie en welzijn, wordt samenwerking aangemoedigd met andere domeinen zoals onderwijs, sociale zorg, gezondheidszorg, wetenschap en technologie en regionale en stedelijke ontwikkeling.

EU-steun voor cultuur en sociale cohesie

Leren van het verleden

De Commissie heeft een aantal initiatieven opgezet waarmee cultuur en culturele diversiteit worden ingezet voor sociale cohesie en welzijn. Sinds 2008 beschouwt de Commissie sociale cohesie als een prioriteit in het kader van haar cultuurbeleid, wat met name tot uiting kwam in het Europees Jaar van de Interculturele Dialoog (2008) en het Platform voor Intercultureel Europa (2008-2013).

Tussen 2017 en 2019 riep de Commissie ook een deskundigengroep van de EU-lidstaten bijeen in het kader van de open coördinatiemethode. Deze groep stelde richtsnoeren op voor beleidsmakers en culturele instellingen met als thema “Van sociale integratie naar sociale cohesie: de rol van cultuurbeleid” (2019).

Tussen 2016 en 2017 heeft de Europese Commissie een andere open-coördinatiegroep bijeengeroepen om de integratie van migranten en vluchtelingen in de samenleving via kunst en cultuur te bespreken.

Ook in het verslag over de rol van openbare kunst- en culturele instellingen bij het bevorderen van culturele diversiteit en interculturele dialoog (2012-2014) is het bevorderen van de sociale cohesie opgenomen als een van de taken van openbare culturele instellingen. Het verslag had tot doel publieke culturele instellingen, kunstenaars, gemeenschappen en beleidsmakers te helpen het potentieel van cultuur te benutten in het belang van iedereen.

Voorbereiding op de toekomst

De nieuwe Europese agenda voor cultuur, die in 2018 werd goedgekeurd, heeft de sociale dimensie van het cultuurbeleid verder versterkt.

Na de COVID-19-pandemie en de enorme impact ervan op ons dagelijks leven heeft de Europese Unie meer aandacht besteed aan de bijdrage van cultuur aan gezondheid en welzijn en streeft zij ernaar deze op grotere schaal en op een meer strategische manier aan te pakken:

Al in 2020 organiseerde DG EAC een onlineworkshop voor EU-lidstaten over cultuur en actief ouder worden en over cultuur, gezondheid en welzijn. Deze workshop maakte deel uit van het werkplan voor cultuur 2019-2022 van de Raad.

In 2021 werd de voorbereidende actie “Bottom-Upbeleidsontwikkeling voor cultuur en welzijn in de EU” gelanceerd om de uitwisseling van kennis en ervaring tussen besluitvormers en professionals op Europees, nationaal, regionaal en lokaal niveau te vergemakkelijken. Deze actie wordt gefinancierd door het Europees Parlement met de steun van het directoraat-generaal Onderwijs en Cultuur.

Het project CultureForHealth is geselecteerd om de actie uit te voeren en wil een echte beleidsverandering op alle niveaus stimuleren, waarbij de sectoren gezondheid, cultuur, onderwijs en sociale zaken worden samengebracht door middel van uitgebreid onderzoek, het in kaart brengen van bestaande beleidsmaatregelen en initiatieven en proefprojecten in 6 EU-landen. Op 16 november 2022 is een verslag over het project gepubliceerd waarin de bevindingen van meer dan 300 wetenschappelijke studies en 500 projecten worden gepresenteerd die de bijdrage van kunst en cultuur aan gezondheid en welzijn aantonen.

Momenteel is het programma Creatief Europa de belangrijkste bron van financiering voor projecten op dit gebied. Daarnaast financieren Erasmus+, Horizon 2020 en Horizon Europa projecten die cultuur, gezondheid en welzijn met elkaar verbinden. De brochure Culture: a driver for health and wellbeing in the EU (gepubliceerd in november 2022) verzamelt voorbeelden van goede praktijken in het kader van deze financieringsprogramma’s.

Ook in november 2022 hebben de Europese Commissie en het Europees Parlement een gezamenlijk seminar georganiseerd over cultuur, gezondheid en welzijn, waaraan sprekers uit heel Europa en met zeer uiteenlopende achtergronden deelnamen: onder andere artsen, culturele actoren, architecten, gemeenten.

Dialoog met het maatschappelijk middenveld

Sociale integratie staat ook op de agenda van de gestructureerde dialoog van de EU met het maatschappelijk middenveld. In het kader van deze “Voices of Culture” werd gesproken over de volgende thema’s:

• De interculturele dialoog bevorderen en gemeenschappen samenbrengen via cultuur in gedeelde open ruimten (2016)
• De rol van cultuur bij het bevorderen van de integratie van vluchtelingen en migranten (2016)
• Sociale inclusie: samenwerken met andere sectoren (2017-2018)
• De integratie van vluchtelingen en migranten aan de hand van cultuur (2019)
• De rol van cultuur in niet-stedelijke gebieden van de EU (2019)

In 2022 richten de Voices of Culture zich onder meer op jongeren, geestelijke gezondheid en cultuur. Een van de resultaten van de dialoog over dit thema is een verslag over de rol van de culturele en creatieve sectoren bij de verbetering van de geestelijke gezondheid van jongeren. Het verslag zal begin 2023 worden gepubliceerd. Het kaderdocument voor de besprekingen is hier te vinden.

Volgende stappen

Het programma Creatief Europa organiseert regelmatig oproepen tot het indienen van projecten binnen de EU en daarbuiten. Deze projecten kunnen bijvoorbeeld bijdragen tot de bevordering van de interculturele dialoog, de integratie van vluchtelingen en migranten ondersteunen en een stem geven aan kunstenaars en doelgroepen met lichamelijke en geestelijke gezondheidsproblemen.