Dlaczego spójność społeczna ma kluczowe znaczenie dla Europy

Europa, wychodząc z ostatnich kryzysów, musi zmierzyć się z rosnącymi nierównościami społecznymi, zróżnicowanymi społecznościami, populizmem, radykalizacją postaw oraz zagrożeniami terrorystycznymi. Wsparcie roli kultury jest istotnym aspektem budowania spójności społecznej. Kultura ma zasadnicze znaczenie w kontekście unikania i rozwiązywania konfliktów. Kultura jest idealnym środkiem komunikacji ponad barierami językowymi, wzmacniania pozycji ludzi i zwiększania spójności społecznej, w tym wśród uchodźców, migrantów i społeczności przyjmujących. Zapobiega marginalizacji osób ze względu na takie czynniki, jak tożsamość kulturowa, status społeczno-ekonomiczny czy wiek.

Uczestnictwo w kulturze wpływa również pozytywnie na zdrowie i jakość życia. Zamieszkiwanie w pobliżu miejsc związanych z dziedzictwem kulturowym Europy może poprawić jakość życia, a dostęp do kultury jest jednym z najważniejszych czynników warunkującym dobrostan psychiczny.

Rola Komisji

Komisja dąży do zwiększenia spójności społecznej. W tym celu promuje kulturę i życie kulturalne, zwiększa dostęp do kultury poprzez uczestnictwo obywatelskie, wspiera inicjatywy kulturalne oraz buduje poczucie indywidualnej wartości i świadomość demokratyczną.

W realizowanych w tym obszarze strategiach i inicjatywach Komisja w sposób szczególny uwzględnia interesy i potrzeby grup znajdujących się w niekorzystnej sytuacji, takich jak na przykład osoby młode, osoby starsze, osoby niepełnosprawne, osoby ze środowisk migracyjnych i uchodźczych oraz osoby żyjące w ubóstwie lub doświadczające deprywacji materialnej.

Ważne jest, aby w wyniku praktyk poprawiających spójność i dobrostan osiągnąć jak największe korzyści. W tym celu warto nawiązać współpracę międzysektorową obejmującą między innymi sektor edukacji, opieki społecznej, opieki zdrowotnej, nauki i technologii, a także rozwoju regionalnego i rozwoju obszarów miejskich.

Wsparcie UE na rzecz kultury i spójności społecznej

Dotychczasowe działania

Komisja przewodzi wielu różnym inicjatywom wykorzystującym potencjał kultury i różnorodności kulturowej do celów spójności społecznej i dobrostanu. Od 2008 r. spójność społeczna stanowi jeden z obszarów priorytetowych polityki kulturalnej realizowanej przez Komisję. Warto tu podkreślić inicjatywy takie jak Europejski Rok Dialogu Międzykulturowego (2008) i Platforma na rzecz Międzykulturowej Europy (w latach 2008–2013).

W latach 2017–2019 Komisja organizowała również posiedzenia grupy ekspertów państw członkowskich UE w ramach otwartej metody koordynacji. W wyniku tych prac powstały wytyczne dla polityków i instytucji kultury Od włączenia społecznego do spójności społecznej: rola polityki kulturalnej (2019).

W latach 2016–2017 Komisja Europejska uformowała kolejną grupę otwartej metody koordynacji, aby przedyskutować temat integracji migrantów i uchodźców w społeczeństwie poprzez kulturę i sztukę.

Kolejnym ważnym dokumentem, w którym wskazano, że misją publicznych instytucji kultury jest promowanie spójności społecznej, jest Sprawozdanie na temat roli sztuki publicznej i instytucji kultury w promocji różnorodności kulturowej oraz dialogu międzykulturowego (2012–2014). W sprawozdaniu wyrażono nadzieję, że dzięki pomocy zaangażowanych publicznych instytucji kultury, artystów oraz społeczności, jak również polityków, potencjał kultury może zostać wykorzystany z korzyścią dla nas wszystkich.

Patrząc w przyszłość

Przyjęty w 2018 r. nowy europejski program na rzecz kultury pozwolił w jeszcze większym stopniu wzmocnić wymiar społeczny polityki kulturalnej.

W związku z tym, że pandemia COVID-19 wywarła ogromny wpływ na nasze codzienne życie, po jej zakończeniu Unia Europejska zwraca większą uwagę na znaczenie kultury dla zdrowia i jakości życia. Zamierza zająć się tą kwestią na większą skalę i w bardziej zorganizowany sposób.

Już w 2020 r. DG EAC zorganizowała dla krajów UE internetowe warsztaty na temat roli kultury w życiu aktywnych seniorów, a także na temat wpływu kultury na zdrowie i jakość życia. Warsztaty te były częścią planu prac Rady w dziedzinie kultury na lata 2019–2022.

W 2021 r. zainicjowano działanie przygotowawcze „Oddolny rozwój polityki na rzecz kultury i dobrostanu w UE”, którego celem jest wymiana wiedzy i doświadczeń wśród europejskich, krajowych, regionalnych i lokalnych polityków i działaczy. Działanie finansuje Parlament Europejski przy wsparciu Dyrekcji Generalnej ds. Edukacji i Kultury.

Do realizacji działania wybrano projekt CultureForHealth, którego celem jest realna zmiana polityki na każdym poziomie poprzez: połączenie zasobów sektorów zdrowia, kultury, edukacji i społecznego, szeroko zakrojone badania, mapowanie istniejących polityk i inicjatyw oraz projekty pilotażowe w sześciu krajach UE. 16 listopada 2022 r. w ramach projektu opublikowano sprawozdanie, w którym przedstawiono wyniki ponad 300 badań naukowych i ponad 500 projektów poświęconych wpływu kultury i sztuki na zdrowie i jakość życia.

Obecnie głównym źródłem finansowania projektów w tym obszarze jest program Kreatywna Europa. Oprócz tego w ramach programów Erasmus+, „Horyzont 2020” i „Horyzont Europa” finansuje się projekty uwzględniające związek między kulturą, zdrowiem i samopoczuciem. Broszura Kultura siłą napędową zdrowia fizycznego i psychicznego w UE (opublikowana w listopadzie 2022 r.) przedstawia projekty zrealizowane ze środków tych programów.

Również w listopadzie 2022 r. Komisja Europejska i Parlament Europejski zorganizowały seminarium poświęcone kulturze i zdrowiu, w którym wzięli udział prelegenci z całej Europy reprezentujący różne środowiska, między innymi lekarze, pracownicy instytucji kulturalnych, architekci oraz przedstawiciele władz miejskich.

Dialog ze społeczeństwem obywatelskim

Integracja społeczna stanowi również punkt programu unijnego dialogu ze społeczeństwem obywatelskim „Głosy kultury”. Dotychczasowe dyskusje dotyczyły następujących tematów:

• Promowanie dialogu międzykulturowego i łączenie społeczności poprzez kulturę obecną we wspólnej przestrzeni publicznej (2016)
• Rola kultury we wspieraniu integracji uchodźców i migrantów (2016)
• Włączenie społeczne: tworzenie partnerstw międzysektorowych (2017–2018)
• Integracja uchodźców i migrantów poprzez kulturę (2019)
• Rola kultury na obszarach pozamiejskich UE (2019)

W 2022 r. jeden z tematów dyskusji brzmiał Młodzież, zdrowie psychiczne i kultura. Jednym z wyników dyskusji jest sprawozdanie na temat wpływu sektora kultury i sektora kreatywnego na zdrowie psychiczne młodych ludzi. Zostało ono opublikowane na początku 2023 r. Dokument ramowy do dyskusji jest dostępny na tej stronie.

Jakie będą kolejne działania?

W ramach programu „Kreatywna Europa” regularnie publikowane są otwarte zaproszenia do składania wniosków dotyczących projektów z UE i spoza UE. Projekty mogą dotyczyć na przykład promocji dialogu międzykulturowego, integracji uchodźców i migrantów, czy też sytuacji artystów lub odbiorców sztuki dotkniętych chorobami fizycznymi bądź psychicznymi.