Naar een Unie van gelijkheid

Met de EU-strategie voor gendergelijkheid wil de Europese Unie tussen nu en 2025 aanzienlijk meer gendergelijkheid bewerkstelligen in Europa. Een Unie van gelijkheid is een van de doelen van de Commissie-Von der Leyen en de strategie bevat beleidsdoelstellingen en acties om deze te verwezenlijken.

Alle burgers, ongeacht hun geslacht, genderidentiteit of -expressie, geslachtskenmerken, seksuele identiteit, ras of etnische afkomst, leeftijd, godsdienst of overtuiging of handicap moeten hun eigen weg in het leven kunnen kiezen, en gelijke kansen krijgen om zich te ontplooien, te participeren en leiding te geven.

In de in december 2020 aangenomen conclusies van het voorzitterschap over gendergelijkheid in de cultuursector wordt gewezen op het potentieel van cultuur om gendergelijkheid te bevorderen en wordt de aanhoudende genderongelijkheid in de sector erkend.

In het document worden met name belemmeringen genoemd in verband met

• gelijke toegang tot de culturele en creatieve arbeidsmarkt,
• gelijke beloning en vertegenwoordiging in creatieve en besluitvormingsposities,
• gelijke waardering en erkenning van hun werk.

Er wordt in benadrukt dat genderstereotypering, seksuele intimidatie en seksueel misbruik in de culturele en creatieve sectoren belangrijke punten van zorg blijven.

In de conclusies van het voorzitterschap wordt de EU-lidstaten onder meer verzocht

• gelijke beloning te waarborgen,
• een beter evenwicht tussen werk en privéleven te bevorderen,
• gelijkheid van mannen en vrouwen in de instellingen en besluitvormingsorganen van de sector te waarborgen,
• onderzoek naar gendergelijkheid en de verzameling van naar mannen en vrouwen opgesplitste gegevens op het gebied van cultuur te bevorderen.

De Europese Commissie wordt verzocht steun te verlenen aan transnationale initiatieven op het gebied van gendergelijkheid op cultuurgebied en de verzameling en verspreiding van cultuurspecifieke gegevens over gendergelijkheid en culturele diversiteit in Europa te bevorderen.

Gendergelijkheid in de culturele en creatieve sector

In zowat de hele culturele en creatieve sector blijven intersectionele genderkloven bestaan. Mensen krijgen te maken met discriminatie op grond van hun geslacht of andere persoonlijke kenmerken en identiteiten.

Uit de beschikbare gegevens blijkt dat vrouwen in de kunst- en cultuursector in de EU doorgaans minder toegang hebben tot creatieve en productiehulpmiddelen, veel minder betaald krijgen dan mannen en ondervertegenwoordigd zijn in leidinggevende en andere besluitvormingsposities en op de kunstmarkt. Vrouwen zijn vaak slachtoffer van seksisme, genderstereotypen en seksuele intimidatie.

In Frankrijk bijvoorbeeld is 52% van alle studenten podiumkunsten vrouw, maar zij vertegenwoordigen slechts 31% van de kunstenaars die effectief hun beroep uitoefenen en 11% van de kunstenaars die een podium krijgen; vrouwen bekleden ook slechts 18% van de leidinggevende functies in deze sectoren. Sinds 1980 werd slechts 4 tot 12% van de kunstprijzen uitgereikt aan vrouwen.

Bovendien wordt slechts 23% van de door de overheid gesteunde projecten in Frankrijk geleid door vrouwen. Vrouwen met dezelfde competenties of baan verdienen gemiddeld 27% minder dan mannelijke kunstenaars (bron: “Inégalités entre les femmes et les hommes dans les arts et la culture”, Haut Conseil à l’Égalité, 2018).

Muziek: In Europa is slechts 20% of minder van de geregistreerde componisten en songwriters vrouw en verdienen vrouwen gemiddeld 30% minder dan mannen in de sector (bron: “Women in Music”, 2019).

Theater: In Ierland zijn vrouwen ondervertegenwoordigd in elke functie bij het theater waarnaar onderzoek werd verricht, behalve bij de kostuumontwerpers. Slechts 28% van de scenarioschrijvers, 9% van de geluidsontwerpers en 37% van de regisseurs is vrouw (bron: onderzoek in opdracht van #WakingtheFeminists, 2017).

Circus: In Spanje is de arbeidsparticipatie van vrouwen in met name economisch sterkere ondernemingen beperkt. 80% van de optredende artiesten is man. De regisseurs zijn bijna allemaal mannen (bron: onderzoek door de Associació de Professionals de Circ de Catalunya (APCC), 2019).

Beeldende kunsten: In 2017 maakte kunst van vrouwelijke kunstenaars slechts 3 tot 5% uit van de grote permanente collecties in Europa en de Verenigde Staten (VS). Ook is slechts 13,7% van de levende kunstenaars die door galerieën in Europa en Noord-Amerika worden vertegenwoordigd vrouw (bron: National Museum of Women in the Arts (VS), 2019).

Er zijn meer gegevens nodig over de genderongelijkheden waarmee lesbische, homoseksuele, biseksuele, transgender en queer personen (LHBTIQ+-personen) in de EU worden geconfronteerd.

De genderkloof aanpakken

De ongelijkheden als gevolg van de genderkloof in de culturele en creatieve sector moeten worden erkend en aangepakt met gerichte beleidsmaatregelen. In het werkplan voor cultuur 2019-2022 is erkend dat gendergelijkheid een van de pijlers van culturele diversiteit is en een belangrijke rol speelt bij het doorbreken van stereotypen en het bevorderen van maatschappelijke veranderingen.

In het werkplan worden twee acties aanbevolen om de genderkloof in de culturele en creatieve sector in de EU aan te pakken:

• de situatie van vrouwen in de kunst- en cultuursector onderzoeken;
• de deskundigengroep in het kader van de open coördinatiemethode (OCM-deskundigengroep) bijeenroepen om ervaringen en goede praktijken uit te wisselen en aanbevelingen te formuleren.

De Commissie heeft een EU-brede studie over genderkloven in de culturele en creatieve sector gefinancierd. De studie bevat een analyse van de specifieke problemen waar vrouwen mee te maken hebben en aanbevelingen om deze kwesties aan te pakken.

Verslag over gendergelijkheid

Daarnaast heeft de OCM-deskundigengroep inzake gendergelijkheid van het najaar van 2019 tot het voorjaar van 2021 gewerkt aan een reeks beleidsaanbevelingen en -acties in het kader van het nieuwe programma Creatief Europa.

Het resultaat is het in juni 2021 gepubliceerde OCM-verslag “Op weg naar gendergelijkheid in de culturele en creatieve sector”.
Het verslag is toegespitst op de volgende belangrijke uitdagingen:

• genderstereotypen,
• seksuele intimidatie,
• toegang tot de arbeidsmarkt en de loonkloof tussen mannen en vrouwen,
• toegang tot hulpbronnen,
• toegang tot leidinggevende functies en vrouwelijk ondernemerschap.

Naast een algemeen overzicht van de huidige stand van zaken met betrekking tot gendergelijkheid in de culturele en creatieve sector, met inbegrip van de impact van de COVID-19-pandemie, bevat dit verslag uitgebreide aanbevelingen en goede praktijken voor de uitvoering daarvan.

Het verslag is gericht op alle beleidsmakers en mensen in een machtspositie, en op de culturele en creatieve sector, de media en de onderwijssector.

Het verslag bevat de volgende aanbevelingen:

• betere verzameling van betrouwbare en vergelijkbare gegevens over de genderkloven in de EU;
• het belang van genderbewust taalgebruik;
• toepassing van gendergelijkheid op de werkplek, genderbudgettering en gendermainstreamingmethoden.

In 2019 lanceerde de Commissie het initiatief “Women on the Move Day” om de kwestie genderevenwicht in de culturele en creatieve sector aan te kaarten. Aansluitend hierop publiceerde de Commissie een overzicht van goede praktijken uit de audiovisuele industrie die door alle lidstaten zouden moeten worden overgenomen.

De Commissie besprak het thema genderevenwicht in 2019 ook met 36 vertegenwoordigers van de culturele en creatieve sector tijdens “Voices of culture”.

Projecten in het kader van Creatief Europa 

Verschillende projecten ter bevordering van gendergelijkheid, waaronder het Keychange-project, een vlaggenschipinitiatief in de muzieksector, ontvingen medefinanciering in het kader van het programma Creatief Europa.

Keychange is een internationale campagne om muziekfestivals, orkesten, muziekacademies, omroepen, concertzalen, agenten, platenlabels en muziekorganisaties ertoe aan te zetten tegen 2022 een genderevenwicht van 50/50 te bereiken.

In het nieuwe programma Creatief Europa wordt ernaar gestreefd gendergelijkheid sterker te integreren in alle begunstigde projecten.