W kierunku Unii równości

Europejska strategia na rzecz równouprawnienia płci ma na celu osiągnięcie do 2025 r. znacznych postępów na rzecz równości płci w Europie. Strategia obejmuje cele strategiczne i działania służące realizacji zobowiązania Komisji Ursuli von der Leyen w zakresie dążenia do Unii równości.

Wszyscy obywatele bez względu na płeć, tożsamość i ekspresję płciową, cechy płciowe, tożsamość seksualną; pochodzenie rasowe lub etniczne, wiek, religię lub przekonania i wszelką niepełnosprawność muszą mieć możliwość realizacji wybranej przez siebie ścieżki życiowej oraz równe szanse rozwoju, uczestnictwa i przewodnictwa.

W konkluzjach prezydencji w sprawie równości płci w dziedzinie kultury, przyjętych w grudniu 2020 r., podkreślono potencjał kultury w zakresie promowania równości płci i zwrócono uwagę na utrzymujące się nierówności płci w tym sektorze.

W dokumencie odniesiono się w szczególności do przeszkód dotyczących:

• równego dostępu do rynku pracy w sektorze kultury i sektorze kreatywnym
• równej płacy oraz obecności na stanowiskach kreatywnych i decyzyjnych
• równego doceniania i uznawania wartości pracy.

W dokumencie podkreślono, że stereotypy płciowe oraz molestowanie seksualne i niegodziwe traktowanie w celach seksualnych pozostają głównymi problemami w sektorze kultury i sektorze kreatywnym.

W konkluzjach prezydencji zachęcono państwa członkowskie UE m.in. do:

• zapewnienia równości wynagrodzeń
• promowania lepszej równowagi między życiem zawodowym a prywatnym
• zagwarantowania równości płci w instytucjach i organach decyzyjnych sektora
• promowania badań nad równością płci i gromadzenia danych segregowanych według kryterium płci w obszarze kultury.

W dokumencie wezwano Komisję Europejską z do wspierania międzynarodowych inicjatyw na rzecz równości płci w dziedzinie kultury oraz do promowania gromadzenia i rozpowszechniania danych o kulturze dotyczących równości płci i różnorodności kulturowej w Europie.

Różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn w sektorze kultury i sektorze kreatywnym

Niemal we wszystkich sektorach kultury i sektorach kreatywnych utrzymują się intersekcjonalne różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn, a poszczególne osoby doświadczają dyskryminacji ze względu na płeć, inne cechy osobowe i tożsamość.

Z dostępnych danych wynika, że artystki i inne kobiety zawodowo związane z kulturą w całej UE zazwyczaj mają mniejszy dostęp do zasobów twórczych i produkcyjnych. Są również dużo gorzej wynagradzane niż mężczyźni i niedostatecznie reprezentowane na stanowiskach kierowniczych i innych stanowiskach decyzyjnych oraz na rynku sztuki. Kobiety często padają ofiara seksizmu, stereotypów płci oraz molestowania seksualnego.

Przykładowo we Francji kobiety stanowią 52 proc. wszystkich adeptów sztuk widowiskowych. Mimo to stanowią one jedynie 31 proc. występujących artystów, 11 proc. artystów występujących w ramach programów artystycznych i jedynie 18 proc. osób na stanowiskach kierowniczych w tych sektorach. Od 1980 r. wśród laureatów nagród artystycznych znalazło się jedynie 4–12 proc. kobiet.

Co więcej, jedynie 23 proc. projektów objętych finansowaniem ze środków publicznych we Francji jest realizowanych pod kierownictwem kobiet. Artystki, które osiągnęły ten sam poziom kompetencji lub które wykonują tę samą pracę co ich koledzy, zarabiają średnio o 27 proc. mniej (źródło: „Inégalités entre les femmes et les hommes dans les arts et la culture”, Haut Conseil à l’Égalité, 2018 r.).

Muzyka: W Europie kobiety stanowią co najwyżej 20 proc. zarejestrowanych kompozytorów i autorów piosenek. Średnio zarabiają o 30 proc. mniej niż mężczyźni pracujący w tym sektorze (źródło: „Kobiety w muzyce”, 2019 r.).

Teatr: W Irlandii kobiety są niewystarczająco reprezentowane we wszystkich wyuczonych zawodach teatralnych z wyjątkiem zawodu kostiumografa. Kobiety stanowią zaledwie 28 proc. scenarzystów, 9 proc. realizatorów dźwięku i 37 proc. reżyserów (źródło: badanie na zlecenie #WakingtheFeminists, 2017 r.).

Cyrk: W Hiszpanii liczba kobiet zatrudnionych w przedsiębiorstwach o silniejszej pozycji ekonomicznej jest zdecydowanie mniejsza. 80 proc. artystów scenicznych to mężczyźni, a zaledwie 20 proc. – kobiety. Niemal wszyscy reżyserzy widowisk to mężczyźni (źródło: badanie przeprowadzone przez Associació de Professionals de Circ de Catalunya (APCC), 2019 r.).

Sztuki wizualne: W 2017 r. dzieła sztuki autorstwa kobiet stanowiły jedynie 3–5 proc. najważniejszych stałych zbiorów w Europie i Stanach Zjednoczonych. Jednocześnie wśród żyjących artystów, których dzieła są prezentowane w galeriach w Europie i Ameryce Północnej, znajduje się jedynie 13,7 proc. kobiet (źródło: Narodowe Muzeum Kobiet w Sztuce (USA), 2019 r.).

Nie ma jeszcze wystarczających danych pozwalających na ocenę różnic w traktowaniu lesbijek, gejów, osób biseksualnych, transpłciowych, interseksualnych i queer (osoby LGBTIQ) w UE.

Rozwiązanie problemu różnic w traktowaniu kobiet i mężczyzn

Kwestią istotną jest, aby uznać, że problem nierówności wynikających z różnic w traktowaniu kobiet i mężczyzn w sektorze kultury i sektorze kreatywnym istnieje, oraz go rozwiązać. Należy w tym celu wprowadzić ukierunkowane środki z zakresu polityki. W planie prac w dziedzinie kultury na lata 2019–2022 uznano, że równość płci stanowi filar różnorodności kulturowej i odgrywa kluczową rolę w przełamywaniu stereotypów i upowszechnianiu zmian społecznych.

Plan prac zawiera propozycje dwóch działań niwelujących różnice w traktowaniu kobiet i mężczyzn w UE. Są to:

• analiza sytuacji artystek i innych kobiet zawodowo związanych z kulturą
• organizacja posiedzeń grupy ekspertów w ramach otwartej metody koordynacji (OMK) w celu wymiany doświadczeń i dobrych praktyk oraz sformułowania zaleceń.

Komisja sfinansowała ogólnounijne badanie dotyczące różnic w traktowaniu kobiet i mężczyzn w sektorze kultury i sektorze kreatywnym. Badanie to obejmowało analizę konkretnych wyzwań, przed którymi stają kobiety, i sformułowanie zaleceń wspomagających proces podejmowania decyzji mających rozwiązać zidentyfikowane problemy.

Sprawozdanie w sprawie równości płci

Ponadto od jesieni 2019 r. do wiosny 2021 r. te problemy stanowiły przedmiot prac grupy ekspertów w ramach otwartej metody koordynacji (OMK) ds. równości płci, której zadaniem było przedstawienie propozycji zestawu zaleceń politycznych i działań w tym zakresie w ramach nowego programu „Kreatywna Europa”.

W rezultacie w czerwcu 2021 r. opublikowano sprawozdanie OMK pt. „Równość płci w sektorze kultury i sektorze kreatywnym”.
W sprawozdaniu skupiono się na następujących kluczowych wyzwaniach:

• stereotypy dotyczące płci
• molestowanie seksualne
• dostęp do rynku pracy i zróżnicowanie wynagrodzenia ze względu na płeć
• dostęp do zasobów
• dostęp do stanowisk kierowniczych i przedsiębiorczość kobiet.

Oprócz ogólnego przeglądu sytuacji w zakresie równouprawnienia płci w sektorze kultury i sektorze kreatywnym, w tym wpływu pandemii COVID-19, w sprawozdaniu przedstawiono szczegółowe zalecenia i dobre praktyki dotyczące ich wdrażania.

Sprawozdanie jest skierowane do wszystkich decydentów politycznych i osób na stanowiskach kierowniczych, a także do przedstawicieli sektora kultury i sektora kreatywnego, mediów i sektora edukacji.

W sprawozdaniu zaleca się:

• lepsze gromadzenie wiarygodnych i porównywalnych danych na temat różnic w traktowaniu kobiet i mężczyzn w całej UE
• znaczenie używania języka uwzględniającego aspekt płci
• wdrażanie równouprawnienia płci w miejscu pracy, sporządzanie budżetu z uwzględnieniem aspektu płci i metodyki uwzględniania aspektu płci.

W 2019 r. Komisja zainaugurowała Dzień mobilności kobiet w celu omówienia kwestii równowagi płci w sektorze kultury i sektorze kreatywnym. W ramach działań następczych Komisja opublikowała przegląd dobrych praktyk w sektorze audiowizualnym, które powinny zostać upowszechnione w państwach członkowskich.

Kwestia równowagi płci w sektorze kultury i sektorze kreatywnym była również tematem rozmów prowadzonych w 2019 r. przez Komisję i podmioty z sektora kultury i sektora kreatywnego w ramach zorganizowanego dialogu „Głosy kultury”, w którym udział wzięło 36 przedstawicieli sektora z całej UE.

Projekty objęte programem „Kreatywna Europa” 

Z puli środków przeznaczonej na realizację programu „Kreatywna Europa” sfinansowano szereg projektów propagujących równość płci, w tym inicjatywę przewodnią w sektorze muzycznym – projekt Keychange.

Keychange to międzynarodowa kampania zachęcająca organizatorów festiwali muzycznych, orkiestry, konserwatoria, nadawców, podmioty odpowiedzialne za sale koncertowe, agentów, czołowe wytwórnie płytowe i organizacje muzyczne do podjęcia zobowiązania polegającego na zapewnieniu równej liczby kobiet i mężczyzn wśród artystów do 2022 r.

W nowym programie „Kreatywna Europa” przewidziano zwiększenie roli równości płci w ramach projektów objętych finansowaniem.