Sektor wydawniczy jest jednym z największych sektorów kultury w Europie, a jego całkowitą wartość rynkową szacuje się na 36–38 mld euro. Jak wynika ze sprawozdania Europejskiej Federacji Wydawców z 2018 r., szacuje się, że w całym łańcuchu wartości książek (który obejmuje autorów, księgarzy, drukarzy, projektantów itp.) zatrudnionych jest ponad pół miliona osób. Europejski sektor książek jest niezwykle bogaty i zróżnicowany – rocznie wydaje ponad 500 tys. tytułów.

Wiele europejskich książek nie jest jednak dostępnych dla Europejczyków. Wynika to przede wszystkim z rozdrobnienia rynków pod względem językowym i geograficznym oraz dominacji książek napisanych w języku angielskim, które stanowią 80–90 proc. tłumaczeń dostępnych w Europie. Literatura wielu krajów europejskich jest zbyt rzadko tłumaczona na inne języki. W rezultacie wielu europejskich czytelników nie ma dostępu do bogactwa i różnorodności literatury europejskiej.

Sektor książek ucierpiał również z powodu powolnego dostosowywania się do przejścia na technologie cyfrowe i stopniowego spadku czytelnictwa.

Kryzys związany z COVID-19 dodatkowo pogłębił skutki tych trendów i podkreślił konieczność zapewnienia wsparcia na rzecz ożywienia i zwiększenia konkurencyjności sektora książek.

Unia Europejska wspiera sektor książek za pomocą przedstawionego poniżej zbioru narzędzi i strategii politycznych z zakresu finansowania, dialogu i regulacji.

Wsparcie dla sektora książek w ramach programu „Kreatywna Europa”

Głównym celem programu „Kreatywna Europa” jest zwiększenie obiegu literatury w Europie, zróżnicowanie odbiorców książek europejskich oraz zwiększenie konkurencyjności sektora wydawniczego.

Wspieranie tłumaczeń literackich

W ramach programu „Kreatywna Europa” wydawcy mogą liczyć na dofinansowanie na działalność w zakresie tłumaczenia i publikacji książek, w szczególności tych napisanych w słabiej reprezentowanych językach. Wsparcie finansowe pokrywa 50 proc. kosztów tłumaczenia, ale także dystrybucji i promocji wśród większej liczby odbiorców. Większość działań promocyjnych (wizyty autorów, festiwale, odczyty) jest organizowana we współpracy z księgarzami, bibliotekami lub organizatorami festiwali literackich, zapewniającymi wsparcie dla lokalnego/krajowego systemu obiegu książek.

Od początku programu wybrano ponad 320 projektów europejskich wydawców w celu przetłumaczenia i wypromowania przeszło 2 700 książek napisanych w 41 różnych językach z całej Europy. Mnogość języków i gatunków w pełni odzwierciedla różnorodność językową i kulturową literatury europejskiej.

• Więcej informacji na temat wspierania tłumaczeń literackich

Współpraca i platforma na rzecz promowania utworów

Oprócz wspierania tłumaczeń literackich w ramach programu współfinansuje się szereg projektów dotyczących współpracy i platform. Przedstawione poniżej zakończone lub trwające projekty stanowią odzwierciedlenie tego, jak w ramach programu „Kreatywna Europa” wspiera się sektor książek na całej długości łańcucha wartości książek, od autora do czytelnika.

• Rozwijanie talentów: Program współpracy dla początkujących twórców literatury (ang. Connecting Emerging Literary Artists – CELA) szkoli 30 początkujących autorów, 80 początkujących tłumaczy i 6 początkujących przedstawicieli zawodów literackich, zapewniając większe szanse dla słabiej reprezentowanych języków, które mogą być motorem zmian.
• Promocja i dystrybucja w internecie: Komiksy europejskie to ogólnoeuropejskie przedsięwzięcie cyfrowe realizowane przez 13 europejskich wydawców komiksów z 8 krajów europejskich. Służy ono promowaniu i rozwijaniu europejskich komiksów i powieści graficznych poprzez szereg działań:
  • tworzenie wspólnego cyfrowego katalogu
  • organizację cyklów spotkań z autorami oraz wydarzeń z ich udziałem w Europie i Ameryce Północnej
  • stworzenie strony internetowej skierowanej do czytelników komiksów i osób zajmujących zawodowo zajmujących się tą tematyką. 
• Promowanie poezji: utworzona w 2017 r. platforma Versopolis rozwinęła się w ciągu ostatnich lat i obecnie obejmuje 23 festiwale poezji i literatury w Europie. W ramach tych festiwali wypromowano ponad 200 poetów tworzących w 32 językach europejskich, a na stronie internetowej platformy opublikowano ponad 1 800 wierszy ich autorstwa.
• Tworzenie sieci kontaktów między przedsiębiorstwami: projekt ALDUS (europejska sieć targów książki) to międzynarodowa sieć zrzeszająca organizatorów największych targów książki na świecie (organizowane we Frankfurcie i w Bolonii) oraz szeregu krajowych targów i organizacji wydawniczych, której najważniejszym celem jest dalsza profesjonalizacja szybko zmieniającego się europejskiego środowiska wydawniczego.
• Zaangażowanie czytelników – działalność literacka sprzyjająca włączeniu społecznemu (ang. Socially Inclusive Literature Operations – SILO) dąży do zapewnienia powszechnego dostępu do zagranicznej literatury europejskiej. Organizacje z siedmiu krajów współpracują bezpośrednio z obywatelami, angażując uchodźców, pacjentów szpitali, młodych dorosłych, więźniów, uczniów szkół średnich i osoby starsze, aby sprawić, że literatura nie będzie kojarzyła się wyłącznie z biblioteką i trafi do odbiorców na peryferiach miast, w szpitalach i wszędzie tam, gdzie ludzie potrzebują ciekawych historii.
• Czytelnictwo i edukacja: celem projektu READ ON propagującego czytanie dla przyjemności w celu rozwoju osobistego i osiągania lepszych wyników w nauce jest zwiększenie zainteresowania literaturą wśród osób młodych i przyciągnięcie ich uwagi poprzez zadbanie o to, aby odczuwali radość z czytania podczas korzystania z umiejętności cyfrowych. Projekt ten powstał dzięki współpracy sześciu państw. Obejmuje organizację imprez w szkołach, festiwali młodzieżowych czy wydarzeń w kawiarniach i innych miejscach nieformalnych spotkań, a także oferuje rozwiązania internetowe, dzięki którym młodzi ludzie zapoznają się z książkami. Szybko zmieniające się społeczeństwo cyfrowe nie jest zagrożeniem, ale szansą na dalszy rozwój umiejętności czytania wśród młodych jako gwarancji sukcesów w życiu akademickim, społecznym i zawodowym.

Czego można się spodziewać w kolejnej edycji programu „Kreatywna Europa” (2021–2027)?

Komisja Europejska postanowiła wzmocnić wsparcie dla sektora książek w ramach nowego programu „Kreatywna Europa”. Oznacza to przeznaczenie większych środków na tłumaczenie i promocję książek oraz wsparcie sektorowe w celu zapewnienia większej liczby szkoleń, podniesienia poziomu profesjonalizacji i tworzenia sieci kontaktów w sektorze książek.

Nagroda Literacka Unii Europejskiej

Nagroda Literacka Unii Europejskiej kieruje uwagę na inwencję i różnorodność współczesnej europejskiej literatury pięknej. Nagroda wspiera obieg literatury w Europie i zachęca do większego zainteresowania zagranicznymi dziełami literackimi.

Konkurs jest organizowany przez konsorcjum składające się z Europejskiej Rady Pisarzy, Federacji Europejskich Wydawców oraz Europejskiej i Międzynarodowej Federacji Księgarskiej, przy wsparciu w ramach programu „Kreatywna Europa”. Dzięki konkursowi, od czasu jego pierwszej edycji w 2008 r., na nowe rynki trafiły książki 135 nowych autorów z 41 krajów europejskich, ponieważ ich utwory zostały przetłumaczone na wiele języków.

• Więcej informacji na temat Nagrody Literackiej Unii Europejskiej

Dialog i współpraca z państwami członkowskimi i zainteresowanymi stronami

Komisja prowadzi stały dialog z przedstawicielami tego sektora i niedawno powołała grupę otwartej metody koordynacji (OMK) ds. wielojęzyczności i tłumaczeń pisemnych, która ma przygotować zalecenia dotyczące możliwości usprawnienia obiegu utworów w Europie i wzmocnienia sektora tłumaczeń.